Milli Şef İsmet İnönü
Devlet adamı, asker ve Türkiye’nin 2. Cumhurbaşkanı olan Mustafa İsmet İNÖNÜ, 24 Eylül 1884’de İzmir’de doğmuştur.
Osmanlı devrinde albay, Türkiye Cumhuriyeti zamanında ise orgeneral ve eski Genelkurmay Başkanı olan, Cumhuriyetin ilanının ardından Türkiye’nin ilk Başbakanı ve ikinci Cumhurbaşkanı olan, İstiklal Madalyası sahibi Türk siyasetçisi ve askeridir.
Atatürk’ün vefatından sonra CHP Genel Başkanlığına seçilince , parti mûtemeri tarafınca kendisine “Milli Şef” sanı verilir.
Mustafa İsmet Paşa , Reşit Efendi ile Çevriye Hanım’ın ikinci oğulları olarak dünyaya gelir. Baba tarafından sülalesi Malatyalıdır.
İlk ve orta öğretimini Sivas’ta tamamlar ardından bir yıl süreyle Sivas’taki Mülkiye İdadisi’nde eğitim görür ve 1897 yılında İstanbul’daki Mühendishane İdadisi’nde eğitimine devam eder.
Şubat 1901’de Mühendishane-i Berrî-i Hümayun (Askeri Topçu Okulu)’a girip 1 1903’te buradan topçu teğmeni olarak çıkış yapar.
Mustafa İsmet’in, Mustafa Kemal, Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Fethi Okyar, Asım Gündüz gibi kurtuluş Mücadelesi kahramanları ile aynı ortamda buluşması ve muarefesi(tanışması) , Erkân-ı Harbiye Mektebi’nde gerçekleşir.
İsmet Paşa , Harp Akademisi’ni kurmay yüzbaşı olarak tamamlamış ve Edirne’deki 2. Ordu’nun 8. Topçu Alayı’nda 3. Batarya’da Bölük Komutanı olarak kurmay stajını yapmıştır.
1908’de Selanik’te bulunan arkadaşı Fethi Okyar’dan dolaylı olarak aldığı bir mektupla, İttihad ve Terakki Partisi’ne girmiş, ve bu zımni(gizli) kuruluşun başına geçmiştir. 24 Temmuz 1908’de Jön Türk Devrimi vuku bulunca Edirne’de orduya ve sivil idareye fiilen el koyar.
31 Mart Olayı( İstanbul askerî ayaklanması) ‘nı dindirmek için Rumeli’den gelen Hareket Ordusu’na katılır.
1912-13 senelerinde Harbiye Nezareti’nde Başkomutanlık Karargâhı 1. Şube’de görev alır ve İkinci Balkan Savaşı’nda Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı kurmaylığı vazifesini üstlenir.Savaştan sonra İstanbul Antlaşması’nın icra edilmesinde Bulgarlar ile mütalaa eden heyete askerî müşavir olarak katılır. 1914’te Genelkurmay Başkanlığı’na atanan Enver Paşa’nın başlattığı, ordunun ceditleştirilmesi hareketinde önemli bir payı vardır.
14 Aralık 1915 yılında rütbesi albaylığa yükseltilir.
Birinci Dünya Savaşı zamanında sonraki askeri görevleri, Birinci Dünya Savaşı içerisinde ve hepsi de Doğu Cephesiyle Suriye Cephesinde geçer.
29 Aralık 1919 yılında Paris Barış Konferansı’na hazırlanmak amacıyla kurulan encümende askeri müşavirlik yapar.
İsmet Bey, ilk kez 8 Ocak 1920’de Ankara’ya gider ve kısa süre Mustafa Kemal’le çalışma fırsatı bulur. Yeni teşekkül eden Ali Rıza Paşa Hükümeti’nde Harbiye Nazırı olan Fevzi Paşa’nın celbi üzere İstanbul’a geri döner. 9 Nisan 1920’de Mustafa Kemal’in daveti üzerine tekrardan Ankara’ya gelir ve İstanbul’la olan tüm resmî bağlantılarını koparır.
23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi ’nde Edirne Milletvekili olarak yer alır. Albay olan İsmet Bey, Divan-ı Harp tarafından İstanbul’da 6 Haziran 1920’de gıyabında ölüm müeyyidesine çarptırılır.
10 Kasım 1920’de milletvekilliği görevi saklı olmak üzere Garp Cephesi Kuzey bölümü Komutanlığı’na getirilir. Çerkez Ethem ayaklanmasının ve diğer iç isyanların nehyedilmesinde faaliyet gösterir.
1921 Birinci İnönü Muharebesi’nde Yunan ilerleyişine mani olunca, bulunduğu albaylık rütbesinden tuğgeneralliğe terfi ettirilmiştir. Mart 1921’de İkinci İnönü Savaşı’ndaki muvaffakiyetten sonra, Milli Savunma Bakanı olan Fevzi Paşa, TBMM kararıyla orgeneralliğe terfi eder. İsmet Paşa ise 4 Mayıs 1921’de Batı Cephesi komutanlığına getirilir.
17 Temmuz 1921’de Kütahya-Eskişehir savaşlarındaki mağlubiyet üzerine TBMM tarafından görevinden alınır, yerine, aynı zamanda Başbakan ve Milli Savunma Bakanı da olan Fevzi Paşa getirilir. Sonrasında Sakarya Meydan Muharebesi esnasında , TBMM Başkanı olan Atatürk’ün Başkomutanlığa getirilmesi üzerine, Mustafa Kemal Paşa’nın yanında tuğgeneral rütbesi ile yer alır.
İsmet Paşa, 26 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkesi görüşmelerini yürütmek için Mustafa Kemal tarafından görevlendirilir.
Lozan görüşmelerinde murahhas kurulun başkanlığını yapar. Yeni devletin bağımsızlığını ve hakimiyetini tasdikleyen , Sevr Antlaşması’nı ve Mondros Ateşkesini hükümsüz kılan Lozan Antlaşması’nı imzalar.
1923-27 2. dönem TBMM’de Malatya Milletvekilliği yapan İsmet Paşa, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in kurulmasıyla , hükümeti kuran ilk başbakan olur ve aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkan delegeliğini üstlenir. Cumhuriyetin ilanı ile neticelenen süreçte, Mustafa Kemal’le doğrudan teşriki mesai içinde bulunur.
İlk başbakanlık zamanında Cumhuriyetin ilk devrimleri yapılmaya başlanır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu, halifeliğin kaldırılması ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması bu devirde gerçekleşir. İhtilaf partisi olarak kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Çankaya’ya olan aşırı karşıtlığını yönetim üzerinden yürütmesi üstüne Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ile sözleşerek 8 Kasım 1924’te başbakanlıktan istifa eder.
21 Kasım 1924’te Fethi Okyar yeni hükümeti kurar.
Fakat doğudaki Şeyh Sait ayaklanmasının ardından, 3 Mart 1925’te Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından gerisingeri hükümeti kurmakla vazifelendirilir. 6 Mart 1925’de Takrir-i Sükun Yasası’nı yürürlüğe sokarak İstiklal Mahkemeleri’nin yeniden kurulmasını sağlar. Bu kanuna binaen muhalefet partilerini ve muhalif mizanpajları(gazete) kapattırır. Bu arada askeri görevi de devam etmektedir fakat 1926 yılında orgeneral rütbesine yükseldikten sonra askerlikten emekli olur.
İsmet İnönü, 10 Kasım 1938’de Atatürk’ün vefatıyla yeni Cumhurbaşkanı seçiminde ilk akla gelen kişi olmuştur. Nitekim 11 Kasım 1938’de TBMM’de yapılan seçimde, oybirliği ile Türkiye’nin İkinci Cumhurbaşkanı olur. 1925’te çıkarılan bir yasaya binaen, kâğıt para ve pulların üzerinde onun portreleri kullanılır.
Cumhurbaşkanı seçilmesinin hemen ardından başlayan İkinci Dünya Savaşı zamanında İnönü, ülkeyi savaştan ırak tutmaya çalışır ve bunda başarılı da olur. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal buhranlar ise dönemin unutulmayanları arasındadır.
İkinci Dünya Savaşı sonrası çok partili siyasi yaşama geçilmesi münasebetiyle iktidarı Demokrat Parti’ye bırakmak mecburiyetinde kalır.
Türk siyasi hayatında parti içi çekişmeler sonucunda değişen ilk genel başkan olan İnönü; 4 Kasım 1972’de CHP üyeliğinden, 14 Kasım 1972’de de diğer vazifesi olan milletvekilliğinden istifa eder. Müracaatı üzerine, eski cumhurbaşkanı olması münasebetiyle tabii senato üyesi olarak Cumhuriyet Senatosu’nda vazife alır.
İsmet Paşa, 25 Aralık 1973’te vefat eder, 28 Aralık’ta devlet merasimi ile Anıtkabir’de toprağa verilir.
–Diğer Askeri Biyografileri İncelemek İçin BURAYA Tıklayınız.
–İsmet İnönü Vakfı Web Sayfasını İncelemek için BURAYA Tıklayınız.
–Diğer Web Sayfamızı İncelemek için BURAYA Tıklayınız
